جراحی ترمیم لب شکری و شکاف کام

"لب شکری" و "شکاف کام" جزء ناهنجاری‌های صورت و دهان  محسوب می‌شوند. این عارضه در اوایل دوران بارداری هنگامی‌که جنین در رحم مادر در حال شکل‌گیری است، پدید می‌آید. شکاف کام و لب شکری در اثر شکل‌گیری ناقص دهان و یا لب به وجود می‌آید، بدین معنی که بافت‌های دهان و یا لب به‌خوبی با یکدیگر ادغام نمی‌شوند.

لب شکری به شکل یک سوراخ یا شکاف باریک در روی پوست لب بالا است که می‌تواند تا بینی گسترش یابد. شکاف کام یک سوراخ در سقف دهان و حفره بینی است. بعضی از بچه‌ها هم شکاف کام و هم لب شکری دارند و برخی دیگر یکی از شکاف‌ها را به‌تنهایی دارند. پسرها به نسبت دخترها بیشتر به شکاف لب مبتلا می‌شوند درحالی‌که دخترها بیشتر به شکاف کام مبتلا می‌شوند.

انواع لب شکری و شکاف کام

شکاف‌ها می‌توانند در یک‌ طرف دهان ظاهر شوند (شکاف یک‌سویه) و یا ممکن است در دو طرف دهان ایجاد شوند (شکاف دوسویه).

به‌طورکلی شکاف کام و یا لب شکری، دریکی از سه دسته زیر طبقه‌بندی می‌شود:

1. لب شکری تنها- بیشتر در پسران شایع است.
2. شکاف کام تنها – بیشتر در دختران شایع است.
3. لب شکری و شکاف کام هم‌زمان با یکدیگر – بیشتر در پسران شایع است.

دلایل ایجاد شکاف لب و یا شکاف کام

در اغلب موارد، علت لب شکری و شکاف کام ناشناخته است. از این بیماری نمی‌توان جلوگیری به عمل آورد. بیشتر متخصصین معتقدند که شکاف لب و یا کام در اثر ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی ایجاد می‌شوند.

اگر خواهر و برادر، پدر و مادر و یا یکی از خویشاوندان نوزاد به این عارضه مبتلا شده باشند، شانس ابتلای نوزاد به این بیماری افزایش می‌یابد.

یکی از علت‌های بالقوه این بیماری، می‌تواند داروهایی باشد که مادر در دوران بارداری مصرف کرده است. برخی از داروها شرایط را برای ابتلای به شکاف کام و یا لب شکری مساعد می‌کنند، ازجمله: داروهای ضد صرع / ضد تشنج، داروهای درمان‌کننده آکنه که حاوی آکوتان (Accutane) هستند و داروی متوترکسات (methotrexate)، متداول‌ترین دارویی که برای درمان سرطان، ورم مفاصل و پسوریازیس استفاده می‌شود. همچنین ممکن است در اثر ابتلا به ویروس‌ها و یا قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی در دوران بارداری- زمانی که کودک در رحم مادر در حال شکل‌گیری است- عارضه شکاف کام و یا لب شکری در جنین پدید آید. در برخی موارد سایر بیماری‌ها نیز می‌توانند زمینه‌ساز این عارضه باشند.

تشخیص شکاف کام و یا لب شکری

 از آنجائی که این عارضه علائم فیزیکی آشکاری ایجاد می‌کند، شکاف کام و یا لب شکری به‌راحتی تشخیص داده می‌شود. گاهی اوقات سونوگرافی قبل از تولد نیز می‌تواند این عارضه را تشخیص دهد. اگر عارضه شکاف کام و یا لب شکری قبل از تولد تشخیص داده نشود، پس از تولد از طریق معاینه فیزیکی دهان، بینی و کام نوزاد، تشخیص داده می‌شود. گاهی اوقات برای تعیین و یا رد سایر بیماری‌ها، ممکن است آزمایش‌های تشخیصی دیگری نیز صورت بپذیرد.

شکاف کام و یا لب توسط چه کسانی درمان می‌شود؟

ازآنجایی‌که این بیماری با عوارض مختلفی در حوزه‌ی دهان و صورت در ارتباط است، شکاف کام و یا لب شکری توسط گروهی از پزشکان و یا متخصصین درمان می‌شود. اعضای تیم درمان شکاف کام و یا لب شکری، معمولاً از متخصصین زیر تشکیل می‌شود:

• جراح پلاستیک و یا جراح گوش، حلق و بینی (ٍ ENT)؛ به‌منظور انجام جراحی شکاف لب و کام لازم در خصوص لب و سقف دهان.
• یک متخصص گوش، حلق و بینی (ٍ ENT)؛ برای ارزیابی شنوایی کودک و درمان مشکلات ناشی از آن.
• در صورت نیاز یک جراح دهان برای تغییر موقعیت بخش‌هایی از فک بالایی بیمار، جهت ارتقاء عملکرد و ظاهر سقف دهان و شکاف‌های ایجادشده.
• یک ارتودنتیست جهت اصلاح موقعیت دندان‌ها.
• یک ‌دندان‌پزشک جهت انجام مراقبت‌های معمول دندانپزشکی.
• یک متخصص پروتز جهت بازسازی دندان‌های ازدست‌رفته و انجام مراقبت‌های درمانی لازم به‌منظور بهبود بخشیدن خوردن و صحبت کردن کودک.
• یک آسیب‌شناس گفتاری جهت ارزیابی مشکلات گفتاری و تغذیه کودک.
• متخصص گفتاردرمانی جهت اصلاح و بهبود گفتار کودک.
• یک متخصص شنوایی (یک متخصص در حوزه اختلالات ارتباطاتی و ضعف شنوایی) جهت ارزیابی و نظارت بر شنوایی کودک.
• یک پرستار ناظر برای ارائه خدمات لازم و نظارت بر روند سلامتی کودک.
• یک مددکار و یا روانشناس اجتماعی جهت حمایت از خانواده بیمار و ارزیابی مشکلات به وجود آمده در خصوص شکاف کام و یا لب.
• یک متخصص ژنتیک برای کمک به پدر و مادر و افراد بزرگ‌سال خانواده جهت درک شرایط و سنجیدن احتمال ابتلای فرزندان دیگر خانواده به این عارضه.

تیم درمانی بر اساس نیازهای منحصربه‌فرد هر بیمار، با یکدیگر همکاری کرده تا برنامه درمانی لازم را برای کودک طرح‌ریزی نمایند. معمولاً درمان در دوران نوزادی شروع شده و اغلب تا اوایل دوران بلوغ ادامه می‌یابد.

روش‌های درمان

درمان جراحی

معمولاً لب شکری از طریق جراحی در بیمارستان و با استفاده از بیهوشی عمومی صورت می‌پذیرد، معمولاً این عمل در سن 3 تا 6 ماهگی کودک انجام می‌شود. اگر لب شکری گسترده باشد، قبل از ترمیم کامل لب،  استفاده از روش‌های خاصی مثل الحاق لب و یا استفاده از دستگاه مخصوص شکل‌دهنده لب می‌تواند کمک‌کننده باشد، از طریق این فرایندها، بخش‌های جداشده لب به هم نزدیک‌تر خواهند شد. معمولاً اصلاح لب شکری، اسکار کوچکی (جای زخم) را در زیر بینی به وجود می‌آورد.

معمولاً شکاف کام در سن 9 الی 12 ماهگی، ترمیم می‌شود. جراحی شکاف کام به دلیل نیاز به ساختن یک کام جدید مشکل‌تر است. ایجاد کام جدید باعث کاهش شانس عفونت‌های گوش میانی، بهبود در رشد دندان‌ها و استخوان‌های صورت کودک و پیشرفت تغذیه و توانایی سخن گفتن می‌شود. جهت ترمیم شکاف کام چندین جراحی انجام می‌شود که وابسته به عمق و بزرگی سوراخ می‌باشد. جراحی‌ها معمولاً شش ماه یک‌بار انجام می‌شود که جراح کودکان طی ویزیت‌های مکرر زمان انجام جراحی را برای کودک پیش‌بینی می‌کند.

هدف از عمل جراحی لب شکری ، اصلاح کام بیمار است تا از این طریق بتوان کیفیت صحبت کردن او را بهبود بخشید. بااین‌حال بعضی از بچه‌ها پس از شکاف کام هنوز مقداری صدای تودماغی خواهند داشت، همچنین ممکن است در بعضی از بچه‌ها، در آینده بعد از ترمیم شکاف کام، این عارضه ایجاد شود.

هم‌زمان با بزرگ‌تر شدن کودکان و تغییر ساختار صورت آن‌ها، ممکن است به عمل جراحی لب شکری تکمیلی نیاز داشته باشیم. به‌عنوان‌مثال ممکن است کودک نیاز به جراحی "فارینگوپلاستی" داشته باشد. از طریق این جراحی، گفتار کودک بهبود پیدا می‌کند و یا جراحی پیوند استخوان آلوئول، که زمینه ثبات را برای رشد دندان‌های دائمی فراهم می‌کند. پیوند استخوان شکاف موجود در استخوان یا لثه را در نزدیکی دندان‌های جلو ترمیم می‌کند، این جراحی معمولاً در کودکان 6 تا 10 ساله انجام می‌شود. هم‌زمان با رشد کودکان و ورود آن‌ها به مرحله نوجوانی، به‌احتمال‌زیاد آن‌ها بیشتر وارد پروسه درمانی خود می‌شوند. ممکن است آن‌ها تمایل داشته باشند، جای زخم موجود در لبشان محو شود و یا تمایل داشته باشند ظاهر بینی و لب بالایی‌شان اصلاح شود. ممکن است آن‌ها بخواهند از طریق جراحی "ارتوگناتیک"، کیفیت جویدن خود را بهبود بخشند. این جراحی می‌تواند گفتار، تنفس، اوربایت / اندربایت (موقعیت قرارگیری فک و دندان‌ها بر روی یکدیگر) و ظاهر افراد را بهبود بخشد.

درمان ارتودنسی و دندانپزشکی

حفظ سلامت دندان‌ها و جلوگیری از ایجاد لب شکری در ردیف‌های دندانی، در کودکان مبتلا به شکاف کام و یا لب بسیار مهم است. ممکن است این کودکان نسبت به سایر بچه‌ها مشکلات دندانی بیشتری داشته باشند. آن‌ها باید به‌طور منظم تحت نظر یک‌دندان پزشک قرار داشته باشند و هرروز از مسواک و نخ دندان استفاده کنند. کودکان و نوجوانان مبتلا به لب شکری و کام ممکن است در اوایل 6 سالگی خود به درمان‌های ارتودنسی نیاز پیدا کنند. ممکن است آن‌ها به درمان"گسترش صفحه دندانی" یا " palatal expansion" نیاز داشته باشند. از طریق این شیوه درمانی، عرض کام و صفحه دندانی آن‌ها اصلاح می‌شود. بعدازآن ممکن است کودک برای اصلاح موقعیت دندان‌های خود به بریس یا سیم‌های ارتودنسی نیازمند باشد. متخصص ارتودنسی در رابطه با این مسائل مشورت‌های لازم را به شما ارائه خواهد داد. بعضی از مبتلایان به شکاف کام و یا لب شکری، ممکن است برخی از دندان‌های دائمی خود را از دست به دهند، این موضوع می‌تواند در اوایل دوران بزرگ‌سالی از طریق کاشت پروتز یا ایمپلنت‌های دندانی، اصلاح شود.